Gezellig maar wat rommelig, dat was de conclusie van sommige gasten bij de talkshow over Drank op 10 oktober. Een zeldzame combinatie van entertainment, informatie en gezelligheid, oordeelde zanger Philippe Elan. De zaal zat vol en het enthousiasme bleek na afloop toen velen bleven hangen en bleven napraten. Menigeen vond dat met name de informatie over de herkomst van het Amsterdamse drinkwater – duinen maar ook uit de Rijn en via het Loener- en Horstermeer – nieuwe inzichten bood. En dat allemaal dankzij de schrijver/politicus Jacob van Lennep die het water naar het Haarlemmerplein bracht rond 1860.

Maar het ging niet alleen over water. Fer Kok vertelde over de speciaalbieren van Brouwerij de Prael waar mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt werken. Hij introduceerde een nieuwe begrip: stapelglazen. Dat bier in gestapelde glazen wordt geserveerd en zo geen recht doet aan smaak en uitstraling. Jeroen van Zanten is vier jaar geleden van zijn drank- en drugsverslaving afgekomen: in de homogemeenschap komt dat veel voor. Via een speciale boot op de Gay Pride heeft hij aandacht gevraagd voor deze (verkeerde) gewoonte.

De rommeligheid van de avond werd mede veroorzaakt doordat Frank Smits moest afzeggen vanwege de griep. Hij had echter van te voren al vragen en antwoorden gemaild. Voor een deel werden die voorgelezen door Marita Mathijsen, historica en schrijfster, biografe van Jacob van Lennep. Omdat er veel belangwekkends staat in de mail van Smits, drukken we deze hierbij af.

Gerard Heineken werd geboren op de Korte Prinsengracht

Waar haalden de Amsterdammers, zeg in de middeleeuwen, hun drinkwater vandaan?

Als het even kon dronken mensen water uit putten maar in Amsterdam is het grondwater brak, dat was dus geen optie. Ze dronken regenwater dat ze van de daken verzamelden in waterkelders bij hun eigen huizen maar ook bij de kerken. Misschien dronken ze ook water uit de grachten maar die werden ook gebruikt voor de afvoer van vuil.

Dat was toch heel vies water?

Klopt. Dat zag je bijvoorbeeld na een paar dagen ijs op de gracht en als dat dooide. Dat was nog vies tot in de jaren zeventig. Bovendien werd het water in de grachten na verloop van tijd brak omdat de Amstel minder water ging afvoeren en er water uit de Zuiderzee werd gebruikt om de grachten door te spoelen. Bewoners dronken vooral bier al klinkt dit vrolijker dan in werkelijkheid want zogenaamde scharrenbier bevatte een laag percentage alcohol.

Voor het maken van bier heb je ook water nodig, waar kwam dit vandaan?

De brouwers voeren met schuiten heen en weer eerst naar de Haarlemmermeer en later vooral naar de Vecht. Terug in de stad gebruikten ze het water voor het bier en een deel verkochten ze vanuit leggers, drijvende bakken. Daar komt het liedje Twee emmertjes water halen vandaan.

Jacob van Lennep bedacht dat water uit de duinen een oplossing bood voor de slechte kwaliteit in Amsterdam. Hij gebruikte innovatieve ontwikkelingen uit Engeland zoals stoommachines en gietijzeren leidingen. Daarmee verbeterde de gezondheid van de Amsterdammers significant. Hij werd daarbij geholpen door de ingenieur Christiaan Vaillant. Zijn naam is bewaard gebleven in de geysers.

Van Lennep liet kanalen in de duinen graven om het zoete duinwater te draineren. Er werd een pompstation gebouwd aan de rand aangedreven door een hypermoderne stoommachine. Het water in de duinen is zo goed omdat het zoete grondwater drijft op het zoute grondwater. Dit water komt aan de binnenkant van de duinen gestaag naar buiten in zogenaamde duinrelletjes, kleine beekjes met een uitstekende kwaliteit.

De eerste leiding kwam aan bij de Willemspoort waar Amsterdammers vanaf 1853 hun drinkwater konden tappen, nog steeds met twee emmertjes. Het was een overweldigend succes, de kwaliteit was beter dan het water uit de Vecht, En er deden nieuwe uitvindingen hun intrede, zoals een wasbak met kranen en een toilet dat je kon doorspoelen. En de stad bleek beter bestand tegen ziektes als cholera.

Drinken we nog steeds water uit de duinen?

Ja, maar de capaciteit staat onder druk en daarom voeren we sinds 1957 zoet, voorgezuiverd water uit de Rijn wat we infiltreren in de duinen. We gebruiken nog steeds 40 kilometer aan winkanalen die Van Lennep was begonnen te graven. Dat wordt aangevuld met 40 infiltratievijvers en 9 kilometer aan drains. In totaal maken we hier driekwart van het drinkwater voor in en om Amsterdam. Als er sprake is van een verontreiniging op de Rijn staken we de inname en teren we in op de voorraad in de duinen.

Hoe ziet de toekomst er uit?

Naast dat de stad groeit en we meer drinkwater moeten produceren, moet de kwaliteit van het Rijnwater goed blijven. Klimaatverandering zet dit onder druk. Als er ’s zomers minder sneeuw smelt neemt de toevoer af en worden de verontreinigingen minder verdund. Het water dat we bij lage afvoer innemen is voor een kwart afkomstig uit Duitse rioolwaterzuiveringen dus het is logisch dat we ons water heel goed zuiveren.

Het bier vloeide en het water ook

De uitwendige mens

Festijn en show